Ít có thứ ngôn ngữ của dân tộc nào có sự khác biệt và hiếm hoi như tiếng Việt, điển hình về khả năng nói lái chữ. Người ta nói, nói lái có thành phần xuất thân từ “chợ búa”, nhưng nó lại trở nên vô cùng phổ biến và thông dụng, ngay cả những bậc tu hành cũng sử dụng cách nói lái “vui nhộn” này.
Nhớ có câu chuyện như này: Anh thanh niên đỗ “Tú Tài” nên vui vẻ đến báo tin cho một vị linh mục để mong nhận được lời chúc tốt lành từ ông, chẳng ngờ là vừa gặp mặt ông đã hỏi ngay “Con đã tái tù rồi phải không?”. Lạy chúa lòng lành, hoang mang cộng với ngỡ ngàng, khiến chàng thanh niên chẳng biết nên khóc hay cười với cách nói như thế. Cậu tuy không phải là ngoan hiền gì nhưng cũng là một học sinh giỏi và sống lương thiện, tư pháp lý lịch sạch sẽ đàng hoàng chứ có phải kè “vào tù ra khám” đâu, nghe mà cứ sợ người ta hiểu lầm thì lại “toi đời”!
Bài viết hay
Những ai đã từng sống hay từng có cơ hội tiếp xúc với những con người khăn rằn – bà ba ở miền sông nước thì không thể nào không biết đến khả năng nói lái của người Nam Bộ. Nếu nói đúng ra thì cách nói lái không chỉ xuất hiện ở miền Nam Bộ, nhưng ở đây lại tạo cho người ta cảm giác khác biệt lắm, khi nó có đặc thù xuất phát từ tính cách trào lộng đầy nhạy bén của con người cùng với sức ma sát có trong lối giao tiếp.
Nói lái Nam Bộ nhìn chung cũng khá đơn giản, bởi nó thường được cấu thành bởi hai chữ khác dấu nhau, trong đó hai phụ âm đầu sẽ được hoán đổi vị trí cho nhau. Ví dụ như từ “đá chanh” thì có người nói thành “đánh cha” (ôi, có một sự “sợ hãi” ở đây!), hoặc từ “thầy giáo” thì lại bị lái thành “tháo giầy”, còn từ “bố chồng” thì trở thành “chống bồ” luôn,….Còn những từ cùng dấu với nhau thì chẳng cách nào nói lái từ được cả, điển hình như từ “bùi ngùi” hay từ “róc rách”,…thì nói lái thành thế nào bây giờ? Có rất nhiều trường hợp rất biến báo cốt sao truyền đạt được ý tưởng của người nói, chẳng hạn từ “lấy vợ” lái một phát thì thành “vấy nợ”, nó mới chính xác làm sao, càng nghe càng mang đầy sự cảm thán khi thấm thía cái sự đời cho những ai “lỡ sa chân” vào vũng lầy hôn nhân! Hoặc cái từ “lấy chồng” mà biến thành từ “chống lầy” nghe mới bi kịch làm sao, càng chống thì lại càng lầy, một khi đã mắc vào rồi thì khó thoát ra được, phải nói là trăm đường đau khổ!
Có một nhà giáo “mọt sách” nếu lên ý kiến rằng, cách nói lái của Nam Bộ phong phú hơn nhiều so với vùng Bắc Bộ, bởi hầu hết người nào cũng biết cách nói lái. Đặc biệt là không chỉ có một, mà tận hai – ba cách nói lái cho cùng một từ, trong khi Bắc Bộ, từ nào thì ra từ đó, chỉ có duy nhất một cách để nói lái mà thôi. Ví dụ bà Hồ Xuân Hương hay ông Trạng Quỳnh cũng nói lái, nhưng lái ra sao thì cũng mang ý hơi “đen tối” nên chẳng tiện để viết ra!
Vài chục năm trở lại đây, nền kinh tế xã hội của đất nước cũng được cho là có chút khởi sắc, đổi mới thì đương nhiên không thiếu những luồng gió độc tràn vào khi thi hành chính sách mở cửa. Càng là cơ hội tốt cho nói lái có chỗ “ra tay”, ví dụ như mấy cái “dự án tiền khả thi” lái thành “dự án tiền …. khỉ tha”, nghe cứ thấy hợp lý làm sao ấy! Khá ấn tượng đấy chứ! Chỉ một cách nói ngắn vậy thôi mà đã đủ nói lên sự tai tiếng của toàn bộ dự án, bởi nó chẳng hề hiệu quả như kế hoạch đã định nhưng vẫn không thiếu người vẽ vời lắm trò để rồi ngân sách cứ bị “khỉ tha vào túi”!
Trong số những dự án “khỉ tha” này, ở Sài Gòn cũng từng có một dự án “đồ sộ” khi tiến hành công trình chợ “Văn Thánh” để mang về khu chợ đúng nghĩa chợ “Thanh Vắng”. Bởi bỏ ra hàng trăm tỉ đồng để giải tỏa nhà dân, xây chợ từng khu cho tiểu thương, nhưng chẳng có “ma” nào vào chợ, tiểu thương thì chê không thèm thuê sạp do nằm ở chân dốc cầu, đã vậy còn là đường một chiều từ cầu Sài Gòn đổ xuống – điểm nóng kẹt xe, có vô mà không biết khi nào mới ra, vậy nên làm gì có khách dám vào mua mà mở sạp bán hàng? Trùng tên với ngôi chợ này (đơn giản là do chung một khu nên chuyện trùng tên là bình thường) là một câu cầu nổi cộm về “tai tiếng” trong cả nước. Bởi tên chủ thầu là một tay mơ trong xây dựng, cha chung không ai khóc, cứ đẩy đùn lên rồi giao trứng cho ác để xây cầu Văn Thánh 2 có hầm chui đầy đủ, cũng được nói lái thành cầu “Thanh Vắng” – Nghe vậy thôi cũng đủ hiểu nó tai tiếng đến cỡ nào rồi. Cầu hầm chui dành cho xe tải, độ tĩnh không thiết kế là 2,5m mà không hiểu làm ăn kiểu gì cầu lún mất 1,1m nên thành ra “thanh vắng”, bởi mấy cái xe tải lớn lớn xíu có qua được đâu! Không chỉ vậy, tai tiếng của cây cầu còn kéo đến ngành chức năng (công chánh mà thành “chanh cống”, được hiểu là “tranh cống”) khi họ áp dụng công nghệ “bù lún” để khắc phục chuyện làm cầu trên nền địa chất yếu chứ chẳng hề xử lý đúng mức để cải thiện tình trạng cầu. Thế “bù lún” không phải chính là “bùn lú” à, càng bù lún thì chỉ càng bùn lú, cứ lú bùn thì bù lún tiếp, đến bao giờ mới được cải thiện….?
Cách nói lái nghe có vẻ hài hước nhưng thật chất lại là cách nói rất thông minh, tới thời a còng a móc nó còn được biến đổi cách cấu tạo, chẳng cần phải theo một công thức hay phải câu nệ bất kỳ điều gì, miễn sao tạo được sự “tấu hài” mà chỉ cần nghe là biết đang ám chỉ ai, cái gì là “quất” hết. Giống như “Vũ Như Cẩn” (chính là cách lái của cụm từ “vẫn như cũ”), “Nguyễn Y Vân” (chính là nghĩa “vẫn y nguyên”) – Cái tên của ai đó nghe hay và đẹp làm sao, vậy mà giờ thành từ “sài chùa” của mấy tay nhà báo mỗi khi bí câu đề tít. Không phải là mấy năm trước không, đến tận bây giờ, từ hành chính đến hải quan, nói chung là mấy chuyện mà cần phê duyệt thì chỉ cần “đầu tiên” là được thông qua hết, một cái phong bì để tìm xem … “tiền đâu”.
Nói lái chỉ là cách nói vui, làm sinh động hơn câu nói trong giao tiếp và trong cuộc sống đời thường, nhưng vẫn có những câu từ mang theo hàm ý phê phán và phản ánh chân thật một điều gì đó. Muốn có cách nói lái điệu nghệ nhất cũng đòi hỏi sự trải nghiệm đời sống phong phú, nghe nhiều biết nhiều, tiếp cận nhiều hiểu nhiều.
